کد مطلب:16604 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

كيفيت تعليم مناسك حج به پيامبر(ص) و حضرت ابراهيم(ع) چگونه بوده است؟

حج، وحي ممثل است؛ زيرا مناسك آن با وحي تجلّي يافته و رسول خدا(ص) اين مناسك را از جبرئيل، فرشته امين وحي كه به ابراهيم(ع) نيز مناسك حج آموخت، فرا گرفت.

توضيح اينكه، خطوط كلي دين در ميان همة انبيا(ع) مشترك است، گرچه جزئيات و فروع آن مختلف است و هر قومي راه و روش و آيين عبادي ويژه‎اي دارد. همان گونه كه خداي سبحان فرمود: براي هر امتي مُنسك (عبادت) خاصي قرار داديم: «لكلّ أُمة جعلنا منسكاً» حج/67. همچنين در آية ديگري مي‎فرمايد: «لكلّ جعلنا منكم شِرعة و منهاجاً» مائده/48.

از اين رو، حضرت ابراهيم(ع) پس از بناي كعبه از خداي سبحان خواست تا چگونگي عبادت در آن خانه را به وي نشان دهد: «أَرِنا مَناسِكنا» بقره/128. بديهي است كه درخواست ارائه، غير از تقاضاي تعليم و يادگيري است. گاهي خداي سبحان از راه وحي، حكم و قانوني را بر پيامبرش اعلام مي‎كند؛ نظير: «أَقِم الصَلوة لِدُلوُكِ الشَمسِ إِلي غَسَقِ الّيل و قرآن الفجر... و من الّيل فَتَهجَّد به نافِلةً لك» إسراء/78 ـ 79. و گاهي ابلاغ فرماني را ارسال مي‎كند: «يا ايُّها الرَّسول بلِّغ ما أُنزل إليك من ربِّك فإن لم تَفعل فما بلَّغت رسالته و الله يَعِصمُك من النّاس» مائده/67. و گاهي انجام كارهاي شايسته را اِلقا مي‎كند: «و جَعلناهُم أئِمَةَ يَهدوُنَ بِأمرِنا و أوحينا إليهم فعل الخيرات و إقام الصلوة و إيتاء الزكوة» انبياء/73.

پس از درخواست حضرت ابراهيم، جبرئيل(ع) به محضر آن بزرگوار رسيد و پيشاپيش وي اعمال حج (طواف، سعي، وقوفين و ...) را انجام داد و حضرت خليل نيز همان كارها را تكرار كرد. (وسائل الشيعه 8/163)

مناسك ويژة حج به مجرد تعليم لفظي، مانند اين قول خدايِ تعالي كه فرمود: «يا أيها الذين امنوا كُتب عَليكُم الصِيام» بقره/183 بر مردم واجب نشد، بلكه با تمثل خارجي و به صورت عملي متحقّق گرديده، به صورت عيني نازل شد. گواه اين سخن جملة «وأرِنا مناسكنا» بقره/128 است؛ زيرا اين «ارائه» به معناي تعليم مفهومي حصولي نيست تا ذهن از راه تصور و تصديق آن را دريابد، بلكه به معناي اِشهاد و ارائه خارجي است؛ چنانكه در آية شريفه «و كذلك نري إبراهيم ملكوت السَّموات و الأرض وليكون من الموقنين» انعام/75 آمده است.

مؤيد اين سخن آن كه، امام صادق(ع) فرمود: خداوند عزّوجلّ به ابراهيم(ع) فرمود با اسماعيل حج گزارده واو را ساكن حرم كند... و با آن دو جز جبرئيل ديگري نبود. پس چون به حرم رسيدند، جبرئيل به او گفت: اي ابراهيم! هر دو پيش از ورود به حرم فرود آييد و غسل كنيد. آن دو فرود آمدند و غسل كردند و جبرئيل به آنان نماياند كه چگونه براي احرام مهيا شوند. هر دو چنان كردند. سپس به امر جبرئيل آمادة حج شدند و آنان را فرمود تا لبيكهاي چهارگانه‎اي كه پيامبران بدانها لبيك گفته بودند، بگويند. سپس آن دو را به صفا آورد. هر دو فرود آمدند و جبرئيل ميان آن دو، رو به روي كعبه ايستاد و تكبير گفت و هر دو تكبير گفتند. او خدا را حمد كرد و آن دو نيز حمد كردند و جبرئيل خداي را تمجيد گفت و آن دو نيز تمجيد گفتند و او خدا را ثنا گفت و آن دو نيز چنان كردند. جبرئيل جلو آمد و آن دو نيز جلو آمدند و بر خداي عزّو جلّ ثنا فرستادند و تمجيدش كردند. تا آنكه جبرئيل آنان را به جايگاه حجر آورد. پس جبرئيل استلام حجر كرد و به آن دو نيز دستور داد تا حجر الأسود را استلام كنند و هفت بار آن دو را به گرد كعبه طواف داد. سپس با آن دو در مقام ابراهيم(ع) ايستاد و دو ركعت نماز گزارد و آن دو نيز نماز گزاردند. آنگاه مناسك و آنچه را بدان عمل مي‎شود، به ابراهيم و اسماعيل نشان داد. (وسائل الشيعه 8/163)

بنابر ظاهر اين روايت، جبرئيل بر اين دو پيامبر(ع) نمايان شد و مناسك را به صورت عيني و خارجي به آنها نشان داد. اين البته امري تازه و ويژة اين دو پيغمبر نبود، بلكه آدم(ع) در اين عرصه بر اين دو پيامبر مقدم بود و جبرئيل(ع) بر او نيز ظاهر شده بود، چنانكه بر افضل انبياء و خاتم آنان(ص) نيز نمايان مي‎شد. (وسائل الشيعه 8/160 ـ 171) امام صادق(ع) دراين باره فرمود: خداوند جبرئيل را به سوي آدم فرستاد. جبرئيل به او گفت: ... خداوند مرا به سوي تو فرستاد تا مناسكي را كه بدانها پاكيزه مي‎شوي به تو بياموزم. پس دست آدم را گرفت و او را به جايگاه كعبه برد. آنگاه ابري نازل شد و بر جايگاه كعبه سايه انداخت. آن ابر برابر بيت المعمور بود...: «إن الله بعث جبرئيل إلي آدم، فقال: ... إن الله أرسلني إليك لأعلّمك المناسك التي تطهّر بها...» (وسائل الشيعه 8/160)

همچنين امام صادق(ع) مي‎فرمايد: با پدرم طواف مي‎كردم. چون به حَجَر رسيد با دستش آن را مسح كرد و بوسيد و چون به ركن يماني رسيد، آن را دربر گرفت. پرسيدم: فدايت شوم! حجرالأسود را به دست خويش مسح مي‎كني و ركن يماني را دربر مي‎گيري؟ پاسخم داد: رسول خدا(ص) فرمود: هرگاه نزد ركن يماني مي‎آمدم جبرئيل(ع) را مي‎ديدم كه درآمدن به سوي آن از من پيشي جسته و آن را در بر گرفته است: «ما أتيت الركن اليماني إلا وجدت جبرئيل قد سبقني إليه يلتزمه» (همان 9/419).

---

: آية الله جوادي آملي
صهباي حج